Η λεηλασία και της φύσης...

...εκτός από τον πολιτισμό. Μπορεί να ξέρουμε οι πολλοί για τη λεηλασία του ελληνικού πολιτισμού και την "εξαγωγή" του σε άλλες χώρες, με κορυφαία περίπτωση τα μάρμαρα του Παρθενώνα,τα και Ελγίνεια ονομαζόμενα, λόγω γνώσης του ονόματος του κλέφτη(σκεφτείτε πόσους δεν ξέρουμε), αλλά πόσοι απο μας ξέρουμε για την λεηλασία της ελληνικής φύσης και πόσα είδη φυτών έχουν εκπατριστεί και στολίζουν κάποια βοτανικά μουσεία άλλων χωρών, ενώ εμείς δεν μπορούμε καν να τα αναπαράγουμε;
Ο φίλος Γιώργος Φάκας, που εδώ και χρόνια ασχολείται με την ελληνική φύση γενικά, εκτός από την Σαμιώτικη ειδικά, που έχει αναγάγει το χόμπυ του σε εμπεριστατωμένη μελέτη, μου έστειλε ένα δημοσίευμα της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ, σχετικό με αυτή τη λεηλασία, το οποίο το παραθέτω ολόκληρο και στο τέλος του έχω κι ένα δικό μου σχόλιο. Το κείμενο είναι μεγάλο, δεν σας έχω συνηθίσει σε μακροσκελείς αναρτήσεις, αλλά αυτό αξίζει να το διαβάσετε. Αξίζει όσο κι η φύση που μας δίνει ζωή και που-καθώς φαίνεται-εκτός από τον πολιτισμό και άλλες αξίες που θέλουν προστασία, που επαφίενται στον πατριωτισμό μας, σύμφωνα με το σχετικό άρθρο του συντάγματος(το πάλαι ποτε 1-1-4), θα πρέπει να ενσκήψουμε:

Τα Ελγίνεια της ελληνικής χλωρίδας

Κατά παράβασιν των διεθνών κανόνων, εκατοντάδες είδη σπάνιων ενδημικών φυτών αφαιρέθηκαν από τα βουνά της χώρας μας

Του Θαναση Τσιγγανα

Ο «Αδωνις της Κυλλήνης» είναι μια σπάνια ανεμώνη που φυτρώνει στα ριζά των βράχων. Τα εντυπωσιακά κίτρινα άνθη της σχετίζονται με τον γοητευτικό μύθο του θνητού πανέμορφου νέου που σαγήνευσε τη θεά Αφροδίτη. Αν θελήσει κάποιος να δει από κοντά αυτό το πανέμορφο και σπάνιο φυτό της ελληνικής χλωρίδας, μάλλον θα δυσκολευτεί πολύ, καθώς για 130 χρόνια θεωρούνταν εξαφανισμένο και πριν από λίγο καιρό εντοπίστηκαν σε κάποια απρόσιτη πλευρά του Πελοποννησιακού βουνού ορισμένοι πληθυσμοί. Για ένα Δανό ή ένα Σουηδό, όμως, αρκεί μια βόλτα στον Βοτανικό Κήπο της Κοπεγχάγης ή του Γκέτενμποργκ, όπου ο Αδωνις της Κυλλήνης κοσμεί με την παρουσία του το τμήμα της ελληνικής χλωρίδας, κατέχοντας εξέχουσα θέση ανάμεσα σε δεκάδες άλλα είδη προερχόμενα από την ελληνική φύση.

Η περίπτωση του Αδωνι της Κυλλήνης, όπως και αυτή της Campanula incurva, ενός άλλου σπάνιου ενδημικού φυτού της κεντρικής και νοτιοανατολικής Ελλάδας, αποτελούν δύο από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις των εκατοντάδων σπάνιων φυτών που αφαιρέθηκαν από ελληνικά βουνά τους τελευταίους τρεις αιώνες και για τα οποία ο Βοτανικός Βαλκανικός Κήπος των Κρουσίων (Ποντοκερασιά νομού Κιλκίς), ως επίσημος θεματοφύλακας της ελληνικής χλωρίδας, ξεκίνησε το τελευταίο διάστημα μια διεθνή εκστρατεία για την επιστροφή τους από τα ξένα.

Τα ενδημικά είδη φυτών της Ελλάδας (δεν φύονται πουθενά αλλού στον πλανήτη) ομορφαίνουν σήμερα βοτανικούς κήπους αρκετών ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων, αλλά από τους αντίστοιχους ελληνικούς απουσιάζουν παντελώς. Αρκετά από αυτά έχουν εντοπιστεί από Ελληνες βοτανολόγους να πωλούνται ακόμη και από ιδιωτικά φυτώρια στους φανατικούς της κηπουρικής, ενώ στην ελληνική γη, εκεί όπου ανήκουν φυσικά, δεν υπάρχουν ή συναντώνται πλέον στα πιο απρόσιτα και δύσβατα μέρη.

Στη συνεδρίαση του ευρωπαϊκού οργάνου Planta Europa που θα πραγματοποιηθεί τον ερχόμενο Σεπτέμβριο στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας και θα συμμετέχουν εκπρόσωποι από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, οι υπεύθυνοι του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσίων (ΒΒΚΚ) θα θέσουν το ζήτημα επαναπατρισμού των επαρκώς τεκμηριωμένων ελληνικών φυτών από βοτανικούς κήπους και ιδρύματα της Ευρώπης, επιχειρώντας να βάλουν τέλος στην «Οδύσσεια των Ελληνικών Φυτών», όπως έχουν τιτλοφορήσει την εργασία τους.

Επέστρεψαν εκατό σπάνια είδη

Αν και η διεκδίκηση των Ελλήνων επιστημόνων παραπέμπει σε αυτή των… ελγινείων μαρμάρων, η επιστροφή των ελληνικών ενδημικών φυτών δεν είναι αδύνατη. Το αντίθετο μάλιστα. Ηδη πειθαρχώντας στις διεθνείς συμβάσεις που καθορίζουν τέτοια ζητήματα ή ρυθμίζουν διαδικασίες ανταλλαγής φυτικού υλικού, τρεις ευρωπαϊκοί κήποι (του Παρισιού, της Κοπεγχάγης και του Βερολίνου), στους οποίους απευθύνθηκαν πριν από λίγο καιρό οι υπεύθυνοι του ΒΒΚΚ, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα και απέστειλαν γενετικό υλικό για να αναγεννηθούν σπάνια ελληνικά φυτά.

Τα σπάνια ενδημικά φυτικά είδη που «ξενιτεύτηκαν βιαίως» εκτιμάται ότι ξεπερνούν τα 500 και από τη μέχρι τώρα προσπάθεια επαναπατρισμού έχουν επιστρέψει περίπου 100 «και με αυτά», όπως ανέφερε στην «Κ» η υπεύθυνη του ΒΒΚΚ - ερευνήτρια του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Ερευνας δρ Ελένη Μαλούπα, «ξεκινήσαμε τη δημιουργία ενός ξεχωριστού τμήματος επαναπατρισθέντων ειδών, ενώ σε δεύτερο χρόνο στοχεύουμε στην καλλωπιστική και φαρμακευτική ανάδειξή τους».

Το πώς, όμως, βρέθηκαν ελληνικά και βαλκανικά φυτά σε ευρωπαϊκούς βοτανικούς κήπους, δεν είναι δύσκολο να το εξηγήσει κανείς.

«Η Ελλάδα και οι περισσότερες χώρες των Βαλκανίων», λέει η κ. Μαλούπα, «φιλοξενούν την πιο πλούσια και πιο ενδιαφέρουσα αυτοφυή χλωρίδα σε σύγκριση με άλλες παρόμοιας έκτασης περιοχές της Ευρώπης». Από το 1700 και έπειτα πολλοί διάσημοι βοτανολόγοι, φυτογεωγράφοι και ταξινόμοι φυτών από τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ιταλία, τη Γαλλία, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και φυσικά την Αγγλία έχουν συλλέξει φυτά –μία ή και περισσότερες φορές– από διάφορες περιοχές των Βαλκανίων και της Ελλάδας. Τα πιο διάσημα ονόματα στον χώρο έχουν περπατήσει στα ελληνικά βουνά και τα ονόματά τους έχουν δοθεί σε εκατοντάδες είδη φυτών.

Πρόβλημα οι ιδιωτικές συλλογές

Εντυπωσιασμένοι από τον πλούτο, την ομορφιά και τη σπανιότητα της ελληνικής και βαλκανικής χλωρίδας, πολλοί επιστήμονες και ιδιαίτερα οι σύγχρονοι έχουν εξαγάγει –πέρα από χιλιάδες αποξηραμένα φυτικά δείγματα– και ζωντανό αυτοφυές υλικό, κυρίως για επιστημονικούς σκοπούς. Σπάνια φυτά της Ελλάδας καλλιεργούνται και παρουσιάζονται πλέον σε αρκετούς βοτανικούς κήπους της Ευρώπης και σε διάφορα ερμπάρια (βοτανικά μουσεία), π.χ. Βερολίνο, Κοπεγχάγη, Κέιπριτζ, Γκέτενμποργκ, Λουντ, Παρίσι, Φλωρεντία, Ιέννα, Εδιμβούργο και αλλού.

Οι περισσότεροι φορείς αναγνωρίζουν ότι η συλλογή σπάνιων φυτικών ειδών αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα τόσο στην Ελλάδα όσο και στα Βαλκάνια.

«Οι αυθαίρετες εξερευνητικές αποστολές βοτανικού ενδιαφέροντος, οι εξορμήσεις ιδιωτών, οι κίνδυνοι από φυσιοδίφες, ερασιτέχνες βοτανολόγους, κηπουρούς ή τους απλούς φυσιολάτρες που ξεριζώνουν φυτά για να τα συμπεριλάβουν ως ζωντανά φυτά στον κήπο τους ή ως δείγματα στην ιδιωτική τους συλλογή (προσωπικά ερμπάρια) είναι ενέργειες που αποδοκιμάζονται απερίφραστα από τη διεθνή κοινότητα», τονίζει ο ερευνητής - βιολόγος του Εργαστηρίου Συστηματικής Βοτανικής και Φυτογεωγραφίας του ΑΠΘ δρ Νίκος Κρίγκας.

«Εκτός αυτού, προσθέτει ο κ. Κρίγκας, πολλά σπάνια ενδημικά φυτά της Ελλάδας διατίθενται προς πώληση σε διάφορες αγορές, ενώ στην Ελλάδα είναι χαρακτηρισμένα ως απειλούμενα και δυσεύρετα». Για παράδειγμα, εύκολα μπορεί κανείς να αγοράσει από το Plant Finder της Royal Horticultural Society (1999-2000) χαρακτηρισμένα σπάνια ενδημικά είδη της ελληνικής γης που περιλαμβάνονται στο Red Data Βook of Rare and Threatened Plants της Ελλάδας, στα Παραρτήματα II και IV της οδηγίας 92/43 της Ευρωπαϊκής Ενωσης και τους καταλόγους του WCMC (World Conservation Monitoring Centre).

Πωλούνται στη Μεγάλη Βρετανία

Συνολικά για 115 διαφορετικά σπάνια ενδημικά φυτά της Ελλάδας (>15% όλων των ενδημικών φυτών της Ελλάδας) έχουν διαπιστωθεί ένα ή περισσότερα σημεία πώλησής τους στη Μεγάλη Βρετανία. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις, σύμφωνα με τον κ. Κρίγκα, «είναι το ενδημικό φυτό της Κρήτης Origanum dictamus (δίκταμος) το ενδημικό της κεντρικής και νοτιοανατολικής Ελλάδας Campanula incurva (είδος καμπανούλας) ή το τοπικό ενδημικό του Αγίου Ορους Helichrysum sibthorpii (είδος αμάραντου), το οποίο περιλαμβάνεται επιπλέον και στη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης».

Αλλα παραδείγματα αφορούν ελληνικά ενδημικά όπως τα Abies cephalonica (Κεφαλληνιακή ελάτη), Campanula andewsii και Campanula garganica subsp. Cephalonica (είδη καμπανούλας) Crocus hadriaticus και Crocus cartwrightianus (είδη άγριων κρόκων) Fritillaria spetsiotica και Fritillaria thessala subsp. Ionica (είδη φριτιλλάριας), Ebenus cretica (Κρητικός έβενος ή πλουμί), Viola athois (Αθωνική βιόλα ή αγριοπανσές) κ.ά.

«Παρά τη ρητή διατύπωση της παραγράφου 15 της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα (Convention on Biological Diversity, Ρίο 1992) που αφορά την πρόσβαση στους φυτογενετικούς πόρους μιας χώρας, καμία επίσημη άδεια συλλογής φυτικού υλικού από το φυσικό περιβάλλον δεν έχει εκδοθεί από ελληνική αρχή και καμία επίσημη συμφωνία δεν έχει υπογραφεί ακόμη», υποστηρίζουν Ελληνες βοτανολόγοι.

«Δυστυχώς, η πρόσβαση στους φυτογενετικούς πόρους της Ελλάδας μοιάζει ελεύθερη σε όλους και η κατανομή των οφελών που προκύπτουν από την εμπορική εκμετάλλευσή τους από αλλοδαπούς φορείς και ιδιώτες δεν ελέγχεται ακόμη», τονίζει η υπεύθυνη του Βαλκανικού Κήπου.

«Ο ΒΒΚΚ», προσθέτει η κ. Μαλούπα, «απευθύνει το κάλεσμα προς όλους τους βοτανικούς κήπους και άλλους φορείς στοχεύοντας στον επαναπατρισμό επαρκώς τεκμηριωμένου φυτικού υλικού που έχει συλλεγεί από το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας ή και των Βαλκανίων και διατηρείται σήμερα εκτός τόπου σε άλλες χώρες πριν ή μετά την υπογραφή της Συνθήκης για τη Βιοποικιλότητα».

Ενας θησαυρός διεθνούς σημασίας

Στην Ελλάδα απαντά μια εξαιρετικά πλούσια και ξεχωριστή χλωρίδα (>5.700 αυτοφυή είδη), η οποία αναλογεί στο 45%-50% περίπου της ευρωπαϊκής χλωρίδας και στο 80% περίπου της βαλκανικής, ενώ 764 taxa (είδη και υποείδη) περιλαμβάνονται στις λίστες της IUNC (Ιnternational Union for the Conservation of Nature) και χαρακτηρίζονται ως σπάνια, ευάλωτα ή απειλούμενα ενδημικά φυτά της Ελλάδας. Τα σπανιότερα είδη εντοπίζονται κυρίως σε ορεινές περιοχές και σε νησιά. Στην Ελλάδα σε σχέση με την έκτασή της παρατηρείται το υψηλότερο ποσοστό ενδημισμού της Ευρώπης και της Μεσογείου. «Τα φυτά αυτά που εντοπίζονται αποκλειστικά στην Ελλάδα αποτελούν ένα θησαυρό διεθνούς σημασίας, η διατήρηση του οποίου θα ωφελήσει τις μελλοντικές γενεές όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και ολόκληρου του κόσμου». Λόγω της σπανιότητάς τους πολλά ενδημικά της Ελλάδας κινδυνεύουν με εξαφάνιση εξαιτίας των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, μια μεγάλη απώλεια όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο», σημειώνεται σε ειδική έκθεση της Επιτροπής IUNC για τα Απειλούμενα Φυτά της Ελλάδας.

Οι σπάνιες ορχιδέες της Χίου

Οι ορχιδέες της Χίου θεωρούνται σήμερα περιζήτητες για τους ερασιτέχνες φυσιοδίφες και ιδιοκτήτες φυτωρίων. Στο νησί συναντώνται 76 από τα 250 είδη ορχιδέων της Ευρώπης. Η ομορφιά και η σπανιότητα των ορχιδέων της Χίου κάνουν εξειδικευμένα πρακτορεία του εξωτερικού να διοργανώνουν εκδρομές για τους φυσιολάτρες στο νησί, το κόστος των οποίων φτάνει έως τα 10.000 ευρώ κατ’ άτομο και περιηγήσεις στην ορεινή Χίο όπως στο Πελίνναιο Oρος για να δουν από κοντά τα σπάνια φυτά. Ξένοι και Ελληνες βοτανολόγοι ανέδειξαν την αξία της χλωρίδας της Χίου. Προσφάτως, ένας αλλοδαπός ερασιτέχνης - βοτανολόγος, προσεγγίζοντας γνωστό φυσιολάτρη της Χίου, του ζήτησε να του υποδείξει θέσεις όπου φυτρώνουν σπάνιες ορχιδέες. Ο Χιώτης φυσιολάτρης το έπραξε αλλά την επόμενη χρονιά αντιλήφθηκε ότι από τα σημεία είχαν αφαιρεθεί ρίζες πράγμα που τον οδήγησε στο συμπέρασμα ότι o αλλοδαπός χρησιμοποίησε κρυφά GPS (Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών) για τον εντοπισμό τους, έτσι ώστε να μπορεί να οδηγηθεί ξανά με ακρίβεια –χωρίς συνοδεία ή άδεια– στις τοποθεσίες όπου φύονται οι σπάνιες ορχιδέες.
Σχετικά πάντως με τη νομική υπόσταση του θέματος της προστασίας, ρώτησα έγκριτη νομικό, για το τι προβλέπει η νομοθεσία και πήρα ικανοποιητική απάντηση. Το πράγμα σκοντάφτει στο γνωστό ελληνικό ρητό "νόμοι υπάρχουν, αλλά δεν εφαρμόζονται" . Μάλιστα μου είπε ότι η αυστηρότερη νομοθεσία(που όμως εφαρμόζεται αυστηρά)περί την προστασία της πανίδας, αλλά κυρίως της εισαγωγής άλλων ειδών, υπάρχει στις ΗΠΑ, όπου γίνονται αυστηροί έλεγχοι στις πύλες εισόδου. Στις δικές μας πύλες εξόδου φαίνεται ότι ερευνώνται μόνο οι χειραποσκευές για υγρά και άλλα "τρομοκρατικά" είδη, συμπεριλαμβανομένων και των after shave , αλλά για φυτά δεν νομίζω. Πάντως γενικά σε όλες τις χώρες υπάρχει μια επαγρύπνηση στο θέμα, αφού όπου έγιναν προσπάθειες μπολιάσματος ξενομερίτικων φυτών συνήθως κατέληξαν σε αποτυχία έως και σε καταστροφές.
Εγώ , εν κατακλείδι, όσο υπάρχουν άνθρωποι σαν τον Γιώργο Φάκα, που πρέπει να στηριχθεί παντοιοτρόπως από την τοπική εξουσία σε αυτό που κάνει, γιατί είναι υπόθεση όλων μας, έχω μια ελπίδα πως μπορεί κάτι να σωθεί όχι μόνο από εκπατρισμό, αλλά κι από τη δική μας νεοελληνική βαρβαρότητα.